ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Εισαγωγή

Για τα περισσότερα άτομα που αναζητούν υποστήριξη από έναν ειδικό υγείας, πρωταρχικός στόχος μιας θεραπείας είναι συνήθως η ανακούφιση από τα συμπτώματα (σωματικά ή ψυχικά) που προβληματίζουν έντονα το άτομο που αναζητά βοήθεια. Στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι προβληματικές καταστάσεις αφορούν θέματα σωματικής υγείας, το συνηθέστερο είναι οι στόχοι της θεραπείας καθώς και η θεραπευτική μέθοδος που θα εφαρμοσθεί να υπαγορεύονται από τον ειδικό γιατρό. Ωστόσο στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας, οι στόχοι της θεραπείας καθώς και ο τρόπος προσέγγισης αυτών των στόχων κάθε άλλο παρά γίνεται μονομερώς.

Στο πλαίσιο μίας ψυχοθεραπείας, οι στόχοι αυτής θέτονται συνεργατικά μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Λαμβάνονται υπόψη τόσο αυτά που επικοινωνεί και μοιράζεται το άτομο που έρχεται για ψυχοθεραπεία, όσο και η άποψη και οι προτάσεις του ψυχοθεραπευτή, προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες η ψυχοθεραπεία να φανεί χρήσιμη και τελικά να βοηθήσει το άτομο που ζητά επαγγελματική ψυχολογική υποστήριξη.

Παρά όμως τη συνεργατική φύση της θέσπισης στόχων στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας, και γενικότερα τη φύση της ψυχοθεραπείας αυτής καθ’ εαυτής ως μίας συνεργατικής προσπάθειας βασισμένης στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, πολλές φορές η θέσπιση στόχων και η εξεύρεση ενός αποτελεσματικού ψυχοθεραπευτικού πλάνου αποτελεί μία κρίσιμη αλλά και επίπονη διαδικασία που απαιτεί πρωτοβουλία, ανάληψη ευθύνης, ενέργεια και δέσμευση και από τις δύο πλευρές: τόσο του θεραπευτή, όσο και του θεραπευόμενου.

Ίσως ο πρωταρχικός στόχος κάθε ψυχοθεραπείας να είναι η ανακούφιση και αν είναι δυνατόν η εξάλειψη του προβλήματος ή των προβλημάτων για τα οποία το άτομο αναζητά αρχικά βοήθεια. Το λεγόμενο «κυρίαρχο αίτημα ή πρόβλημα» είναι αυτό που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το χρόνο, τους στόχους και τα θέματα στα οποία μία ψυχοθεραπεία θα εστιασθεί. Ωστόσο, δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο ένα άτομο να έρχεται για ψυχοθεραπεία γνωρίζοντας επακριβώς το πρόβλημά του ή τι ακριβώς του συμβαίνει. Επίσης αρκετά συχνά, το πρόβλημα ή τα προβλήματα τα οποία οδηγούν ένα άτομο να ζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας δεν αφορούν πάντα μία απλή, καθορισμένη δυσκολία, αλλά είναι συνυφασμένα με ένα πλέγμα παραγόντων και καταστάσεων που, κάτω από ορισμένες δυσμενείς για το άτομο συνθήκες, πυροδοτούν μια σειρά συμπτωμάτων και δυσκολιών που προκαλούν έντονη ψυχολογική δυσφορία και που βιώνονται από το άτομο ως προβλήματα που ξεπερνούν τις ικανότητές του για επίλυση.

Συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για το άτομο που βιώνει τα συμπτώματα και τις δυσκολίες να μπορεί να περιγράψει με λεπτομέρεια τι ακριβώς του συμβαίνει, καθώς η περιγραφή μιας προβληματικής συναισθηματικής κατάστασης σε συνθήκες έντονης δυσφορίας και άγχους συχνά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Έτσι δεν είναι λίγες οι φορές που ένα άτομο αναζητά ψυχολογική βοήθεια, χωρίς να είναι σε θέση να μπορεί γνωρίζει επακριβώς από πού να ξεκινήσει προκειμένου να περιγράψει το πρόβλημα του, ακόμη και να μην μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά τους λόγους για τους οποίους αναζητά θεραπεία.

Επιπρόσθετα, η ίδια αυτή καθ’ εαυτή διαδικασία της ψυχοθεραπείας κατά τις πρώτες συναντήσεις ενέχει άγχη για το άτομο που αναζητά βοήθεια· άγχη συνδεδεμένα με την κατάσταση του να επικοινωνείς και να μοιράζεσαι τα προβλήματα, τις ανησυχίες και τους φόβους σου με ένα άγνωστο για σένα πρόσωπο που έχει το ρόλο του ψυχοθεραπευτή. Είναι εξαιρετικά σπάνιο για ένα άτομο να μιλά και να αποκαλύπτει με κάθε συνειδητή λεπτομέρεια τα προβλήματα και τις δυσκολίες του σε έναν θεραπευτή που του είναι άγνωστος, καθώς ακόμα δεν έχει αναπτυχθεί η απαραίτητη εμπιστοσύνη και δεν έχει βιωθεί επαρκώς η θεραπευτική σχέση προκειμένου μια ικανοποιητική αίσθηση ασφάλειας και οικειότητας να έχει αναπτυχθεί.

Ωστόσο, παρά τις εγγενείς δυσκολίες που περιλαμβάνει η διαδικασία θέσπισης στόχων, η συνεργατική φύση τόσο της στοχοθέτησης όσο και της ίδιας της διεργασίας της ψυχοθεραπείας καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό για το άτομο που επιζητά ψυχολογική υποστήριξη να μπορέσει να επικοινωνήσει όσο πιο καλά μπορεί τα ερεθίσματα, τις καταστάσεις και τα βιώματα που τον παρακίνησαν εξαρχής να αναζητήσει μία επαγγελματική ψυχοθεραπευτική σχέση. Μια προσεκτική διατύπωση ψυχοθεραπευτικών στόχων βασισμένη στην από κοινού συμφωνία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου του περιεχομένου, της σημαντικότητας και της προτεραιότητας των προβλημάτων και ανησυχιών που βιώνει ο θεραπευόμενος αποτελεί το πρωταρχικό βήμα για τη δημιουργία μιας «θεραπευτικής συμμαχίας» μεταξύ των δύο μερών. Αυτή η θεραπευτική συμμαχία, δηλαδή η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου και περιλαμβάνει την αμοιβαία συμφωνία και κατανόηση για τους στόχους της θεραπευτικής σχέσης και τα καθήκοντα που αναλογούν σε καθένα από τα δύο μέλη αυτής της σχέσης, συνιστά με τη σειρά της έναν από τους πιο κρίσιμους και αναγκαίους παράγοντες για την επιτυχή έκβαση κάθε ψυχοθεραπείας.

Έχοντας στο μυαλό μας τα παραπάνω, στις επόμενες παραγράφους παραθέτονται ορισμένες προτάσεις που η εφαρμογή τους από μέρους του θεραπευόμενου κατά τις αρχικές συνεδρίες αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες για μία αποτελεσματική θέσπιση ψυχοθεραπευτικών στόχων καθώς και για τη εγκαθίδρυση μιας ισχυρής θεραπευτικής συμμαχίας.

Γιατί τώρα;

Μία από τις πιο βασικές ερωτήσεις που μπορεί να αναλογιστεί ένα άτομο που ξεκινά ψυχοθεραπεία, είναι το «γιατί τώρα». Όλοι οι άνθρωποι δίνουν αγώνες και παλεύουν κατά διαστήματα με δύσκολες εσωτερικές ή/και εξωτερικές καταστάσεις. Και όλοι οι άνθρωποι έχουμε μία ορισμένη δυναμικότητα και έχουμε αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής μας συγκεκριμένες δεξιότητες προκειμένου να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις. Ωστόσο, όταν νιώθουμε πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ξεπερνούν τη δυναμικότητα που έχουμε για να τα διαχειριστούμε, τότε είναι που συνήθως ωριμάζει και η ιδέα της ψυχοθεραπείας. Σ’ αυτή την περίπτωση, θέτοντας στον εαυτό μας ερωτήσεις όπως:

• - τι ακριβώς συμβαίνει τη δεδομένη χρονική περίοδο στη ζωή μας που καθιστά αναγκαία την αναζήτηση επαγγελματικής ψυχολογικής βοήθειας;
• - τι είναι αυτό που έχει αλλάξει τώρα συγκριτικά με το παρελθόν – είτε στον ψυχικό μας κόσμο, είτε στις σχέσεις μας με το περιβάλλον (διαπροσωπικό, επαγγελματικό, κοινωνικό, κλπ.) – και που μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε τα τρέχοντα προβλήματα/καταστάσεις να ξεπερνούν τις ικανότητές μας να τα διαχειριστούμε;

είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα στην κατανόηση των προβλημάτων και ανησυχιών που μας προκαλούν δυσφορία και έντονο ψυχολογικό άγχος. Αντίστοιχα, ως απόρροια αυτής της αναζήτησης, αρχίζουν να σκιαγραφούνται και αυτά που θέλουμε να πετύχουμε μέσα από μία επαγγελματική ψυχοθεραπευτική σχέση, οι αρχικοί δηλαδή στόχοι της ατομικής μας ψυχοθεραπείας.

Ενδεικτικά, πιθανοί λόγοι που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάγκη για ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι το γεγονός ότι κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων που είχατε υιοθετήσει στο παρελθόν πλέον φαίνεται να μην είναι αποτελεσματικές στη διαχείριση των τρεχόντων προβλημάτων. Επίσης, τυχόν αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο περιβάλλον ενός ατόμου μπορεί να γίνονται με τέτοιο ρυθμό ή ένταση, που δίνουν την αίσθηση ότι η ζωή βρίσκεται πέρα από τον προσωπικό του έλεγχο. Άλλες δυσεπίλυτες καταστάσεις μπορεί να αφορούν κάποια προσωπική απώλεια, αλλαγές στη συμπεριφορά μας με αρνητικές για εμάς συνέπειες, αλλαγές σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, σε συναισθήματα που βιώνουμε και σκέψεις που κάνουμε και που προκαλούν δυσφορία και μία αίσθηση έλλειψης ικανοποίησης από τη ζωή.

Επικοινωνήστε αυτά που σας προβληματίζουν

Ιδιαίτερα κατά τις πρώτες συνεδρίες, αλλά και στη μετέπειτα πορεία της ψυχοθεραπείας, κάθε θεραπευτής θα ζητήσει να μάθει από τον θεραπευόμενο ποια είναι τα συμπτώματα που βιώνει. Στις περιπτώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα βοηθητικό το άτομο που αναζητά ψυχοθεραπεία να μιλήσει όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα και να επικοινωνήσει με όσο γίνεται σαφή και λεπτομερή τρόπο αυτά που βιώνει ως προβληματικά σε επίπεδο συμπεριφοράς, σκέψεων και συναισθημάτων. Έτσι περιγράφοντας με απλά λόγια:

• - τι του συμβαίνει,
• - πότε ξεκίνησε το(-α) πρόβλημα(-τα) και κάτω από ποιες συνθήκες ή περιστάσεις,
• - τι αλλαγές έχει παρατηρήσει στη συμπεριφορά, στις σκέψεις και στη διάθεσή του,
• - τι αλλαγές έχει παρατηρήσει στο περιβάλλον του που ενδεχομένως να συνδέονται με τα προβλήματά του
• - κάτω από ποιες συνθήκες τα προβλήματα του βιώνονται πιο έντονα,
• - κάτω από ποιες καταστάσεις τα προβλήματα του αντιλαμβάνονται ως λιγότερο ανησυχητικά ή απειλητικά
• - τι μεθόδους έχει χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα προκειμένου να τα αντιμετωπίσει,

αποτελούν πληροφορίες που βοηθούν ιδιαίτερα στην κατανόηση τόσο των συνθηκών που πλαισιώνουν μία προβληματική για το θεραπευόμενο κατάσταση, όσο και στην από κοινού δημιουργία και θέσπιση ψυχοθεραπευτικών στόχων. Μία ακριβής περιγραφή των συνθηκών και συμπτωμάτων επιτρέπει τόσο στο θεραπευόμενο όσο και στο θεραπευτή να αποκτήσουν μία πιο ξεκάθαρη εικόνα ως προς το τι είναι αυτό που μπορεί να πετύχουν μέσα από τη σύναψη μίας επαγγελματικής θεραπευτικής σχέσης, και ποιοι είναι οι παράγοντες εκείνοι που μπορούν να επηρεαστούν προκειμένου να συντελεστεί μία θεραπευτική αλλαγή προς όφελος του θεραπευόμενου.

Οραματιστείτε τη ζωή σας χωρίς την ύπαρξη του προβλήματος που σας οδήγησε στη ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί μία θεραπεία που μπορεί από μόνη της να «φτιάξει» ή να «διορθώσει» ένα πρόβλημα. Και σε κάθε περίπτωση, αυτό που επιτυγχάνεται ή επιλύεται με τη ψυχοθεραπεία στηρίζεται σε πάρα πού μεγάλο βαθμό στην προσπάθεια που κάνει ο θεραπευόμενος τόσο μέσα στις συνεδρίες όσο και κυρίως έξω στη ζωή του, χρησιμοποιώντας τις γνώσεις που αποκτά για τον εαυτό του μέσα από τη διαδικασίας της ψυχοθεραπείας. Αντίστοιχα ο θεραπευτής δεν είναι κάποιος που κατέχει ένα «μαγικό ραβδί» ικανό να «διορθώσει» ένα πρόβλημα ή να "φτιάξει" μια δυσάρεστη κατάσταση.

Ωστόσο, στα πλαίσια της θέσπισης στόχων στη ψυχοθεραπεία, υπάρχει χώρος για «μαγικές ερωτήσεις», οι απαντήσεις των οποίων ενδεχομένως να μπορέσουν να σκιαγραφήσουν τους στόχους που επιθυμούμαι να πετύχουμε μέσα από την επένδυσή μας στη ψυχοθεραπεία. Για παράδειγμα μπορούμε να αναρωτηθούμε πάνω στο εξής σενάριο:

• «ας υποθέσουμε ότι ήταν να γυρίσετε σπίτι σας σήμερα το βράδυ, και καθώς κοιμόσασταν ένα θαύμα γινόταν και το πρόβλημα ή τα προβλήματα που σας απασχολούσαν και σας ώθησαν στην αναζήτηση ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης λυνόντουσαν. Πως το επόμενο πρωί θα καταλαβαίνατε ότι το θαύμα αυτό συντελέστηκε; Τι θα ήταν διαφορετικό;»

Μια παραλλαγή της παραπάνω ερώτησης θα μπορούσε να είναι και η εξής: 

• «τι θα ήταν διαφορετικό εάν ήσασταν ή νιώθατε καλά ή αν δεν υπήρχε το/τα πρόβλημα/-τα;»

 Οι απαντήσεις που θα δοθούν σ’ αυτές τις ερωτήσεις μπορούν ενδεχομένως να βοηθήσουν εσάς και το θεραπευτή σας να εξακριβώσετε τις περιοχές εκείνες της ζωής σας που επιδέχονται αλλαγές· μπορούν επίσης να σας βοηθήσουν να οραματιστείτε τον εαυτό σας και τη ζωή σας χωρίς το κυρίαρχο πρόβλημα που σας παρακίνησε αρχικά για ψυχοθεραπεία· παράλληλα, οι απαντήσεις αυτές μπορεί να ρίξουν φως σε λιγότερο συνειδητούς σκοπούς και κίνητρα που συντηρούν δυσλειτουργικές συμπεριφορές και παρατείνουν το πρόβλημα· τέλος, οι απαντήσεις πάνω σ’ αυτές τις ερωτήσεις μπορεί να συμβάλλουν στη δημιουργία και στη διατήρηση ενός θετικού οράματος για το μέλλον, καθώς και να διαφωτίσουν παράγοντες που μπορεί να συνεισφέρουν στη θεμελίωση μιας θετικής μελλοντικής πορείας.